احمد کشاورز/ «اگر امروز هرچقدر پول که در اختیار دارید، خرج کنید، بیشتر سود کردهاید تا اینکه پولهایتان را پس انداز کنید.» یکی از اینفلوانسرهای توئیتر این جمله را نوشته بود و توضیح دادهبود:« دو هفته قبل میخواستم یک کمد بخرم اگر همان وقت خریدهبودم حالا ۱۰۰ هزار تومان سود میکردم.» این ادعاها وقتی در فضایی غیرجدی مطرح میَشود، شبیه به شوخی به نظر میرسد ولی در کمال ناباوری همه اینها حقیقت محض است. روند افزایش نرخ تورم و رشد قیمت کالاها به شکلی درآمده که پس اندازه کردن معنایش را از دست داده و خرید هرکالایی میتواند بهتر از هرنوع پس اندازی باشد. این مطالب سعی میکند دلایل این ادعا را توضیح دهد.
بخریم یا نخریم؟
۱/ نرخ تورم تولید نزدیک به ۶۸ درصد است. بنابراین هر تولیدکننده در هر رشتهای اگر همین امروز تمام دارایی در اختیارش را به ماده اولیه تبدیل کند، بیش از این سود کرده که این هفته بعد خرید کند.
این عدد نشان میدهد که او برای اداره کسبوکارش باید حداقل ۱۰۰ درصد سود کند. در شرایط امروز اقتصاد ایران هم امکان دسترسی به سودهای ۱۰۰ درصدی از مسیرهای منتهی به تولید ممکن نیست. این قاعده در مورد تمام مصرفکنندگان هم وجود دارد. قیمت کالاها به صورت هفتگی افزایش مییابند. اطلاعات بانک مرکزی هم چنین ادعایی را اثبات میکند. نرخ تورم در دوازده ماهه منتهی به خرداد امسال برابر با ۲۷,۸ درصد بودهاست. این نرخ در بعضی استانهای کشور رقم بالاتری هم ثبت کردهاست. به طوری که استان های هرمزگان، تهران و کرمان به ترتیب با ۲۸.۷ درصد، ۲۵.۶ درصد و ۲۴.۶ درصد بیشترین تورم نقطه به نقطه و استان های مرکزی، اردبیل و آذربایجان غربی پایین ترین نرخ تورم نقطه به نقطه (به ترتیب ۱۶.۹ درصد، ۱۷.۲ درصد و ۱۷.۳ درصد) را به خود اختصاص داده اند. همچنین بیشترین نرخ تورم ماهانه متعلق به استان های کردستان، کرمانشاه و زنجان (به ترتیب ۵.۵ درصد، ۳.۸ درصد، ۳.۸ درصد) بوده و کمترین نرخ تورم ماهانه را نیز استان های بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان (به ترتیب ۰.۱ درصد، ۰.۵ درصد، ۰.۵ درصد) داشته اند. نرخ تورم دوازده ماهه منتهی به خرداد ۱۳۹۹ برای استان های ایلام، هرمزگان و لرستان به ترتیب با ۳۳درصد ۳۲.۲ درصد و ۳۱.۸درصد بیشترین میزان نرخ تورم و برای استان های آذربایجان غربی، فارس و کردستان (به ترتیب ۲۴.۲ درصد، ۲۴.۸ درصد و ۲۵.۲ درصد)کمترین میزان نرخ تورم مذکور بوده است. در این شرایط حفظ ارزش داراییهای راکد و پس انداز برای شهروندان بسیار دشوار شدهاست. ضمن اینکه کارگران و کارمندان شاغل در بخشخصوصی و دولتی که میزان دریافتیهای آنها ثبات باقی مانده،برای اداره سبد مصرف خانوارهایشان باید راهکارهایی مانند کارهای دوم و سوم را در پیش گیرند.
پولهایمان چطور آب میروند؟
۲/ هر نوع خرید به حفظ ارزش پول کمک میکند درحالی که پس انداز در بانکها با نرخ سود ۱۷ تا ۲۱ درصد تنها بخشی از زیان تورمی ناشی از شرایط کلان اقتصاد کشور را پوشش میدهد. اتاق بازرگانی تهران در گزارشی از سپردههای بانکی نوشته است:« نسبت مانده تسهیلات به سپرده های بانکی (پس از کسر سپرده قانونی) که در اسفند ۱۳۹۸، با افزایش ۱واحد درصدی نسبت به بهمن ۱۳۹۸ به حدود ۷۹,۴ درصد بوده، در فروردین ماه ۱۳۹۹ مجددا کاهش یافت و با افت ۰.۹ واحد درصدی به سطح ۷۸.۵ درصدی بازگشت. » این اطلاعات مربوط به فرودین است. طی این دوره زمانی روند انتقال داراییهای مردم از بانکها به بازارهای دیگری مانند بورس، ارز و طلا شتاب بیشتری گرفته است. اطلاعات گزارشی که اتاق بازرگانی تهران به نقل از بانک مرکزی منتشر کرده نشان میدهد:« ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎرﻫﺎي ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان، ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ )ﭘﺲ از ﮐﺴﺮ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ(، ﻃﯽ ﻧﯿﻤﻪ دوم ﺳﺎل ۱۳۹۸ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﻤﻪ اول در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﮔﺮﭼﻪ ﮐﻪ در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ۱۳۹۸، اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻬﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده، اﻣﺎ در ﻓﺮوردﯾﻦ ۱۳۹۹ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻬﻤﻦ و دي ۱۳۹۹ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ.» در این وضعیت مسیر داراییهای مردم باید به سمت بازارهای دیگری هدایت شدهّباشد. البته گزارشهای آماری نشان میدهد این اتفاق آغاز شده ولی هنوز شیب تندی پیدا نکردهاست:« در ﻓﺮودﯾﻦ ﻣﺎه ﺳﺎل ۱۳۹۹ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ( ﭘﺲ از ﮐﺴﺮ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ) ﻣﻌﺎدل ۷۸.۵ درﺻﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﻘﺪار، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﺳﺎل ۱۳۹۸ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺪود ۰.۹ واﺣﺪ درﺻﺪي ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ؛ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ۱۳۹۸ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ۰.۱واﺣﺪ درﺻﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﻪ ﺳﭙﺮده ﻫﺎ ﭘﺲ از ﮐﺴﺮ ﺳﭙﺮده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻓﺮوردﯾﻦ ۱۳۹۹در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوردﯾﻦ ۱۳۹۸، ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ) ۲.۳واﺣﺪ درﺻﺪ( را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. روﻧﺪ اﻓﺖ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﭙﺮده ﻫﺎي ﺑﺎﻧﮑﯽ، ﺗﺴﻬﯿﻼت ﭘﺮداﺧﺘﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ.» با وجود این اطلاعات هچنان بانکها سرشار از منابع مردم هستند. به طوری که صندوقهای سرمایهگذاری موفق به جذب نزدیک به ۴۰۰ هزار میلیارد تومان از داراییهای شهروندان شدهاند.
چقدر پول نداریم؟
۳/ بررسیهای آماری نشان میدهد میزان مصرف خانوارها به طور متوسط در سراسر کشور ۴ درصد کاهش یافتهاست.
این اتفاق پس از کاهش قدرت خرید رخ داده و احتمالا در ماههای آینده هم ادامه پیدا میکند. محاسبات مرکز آمار ایران نشان می دهد که در فصل زمستان سال ۹۸، رشد مصرف نهایی خانوارهای كشور به قیمت ثابت با روند كاهشی، ۳,۸- درصد بوده است كه نسبت به دیگر فصول سال ۹۸ مخصوصاً فصل بهار، اندكی بهبود را نشان می دهد.
البته با وجود بهبود مصرف خانوار در فصل زمستان۹۸ نسبت به فصل مشابه سال قبل می توان برآورد کرد كه همچنان اثرات تورمی از طریق افزایش شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی، منجر به كاهش مصرف نهایی حقیقی خانوار شده و رشد متوسط قیمت ها از رشد مصرف خانوار به قیمت اسمی پیشی گرفته است.
رشد مصرف نهایی خانوار به قیمت ثابت در سال ۹۸ معادل ۵,۴- درصد است كه بیشترین سهم از این كاهش مربوط به كاهش شدید مصرف نهایی خانوار در فصل بهار ۹۸ است. با بررسی مصرف نهایی خانوار در سال ۹۸ دو دلیل برای كاهش بیشتر مصرف نهایی خانوار در فصل بهار ۹۸، نسبت به سه فصل تابستان، پاییز و زمستان ۹۸ وجود دارد.
رشد مصرف نهایی خانواردر فصل بهار سال گذشته یعنی بهار سال ۹۷ رقمی مثبت و معادل ۳,۷ درصد است، در این فصل نرخ تورم تك رقمی بوده و هنوز روند كاهشی مصرف خانوار به قیمت حقیقی شروع نشده بود.
روند افزایش قیمت ها در بهار۹۷ افزایشی نبود و شتاب تورمی ثابتی در سه ماهه بهار ۹۷ حاکم بود. این شتاب تورمی از تابستان ۹۷ آغاز شد. دوم آنكه با شدت گرفتن شتاب تورمی از تابستان ۹۷، رشد مصرف نهایی خانوار به قیمت حقیقی منفی شده است. نقطه شروع كاهش مصرف خانوار، ازفصل تابستان سال ۹۷ بوده و در پاییز ۹۷ با تشدید اثرات تورمی مصرف خانوار به قیمت حقیقی افت شدیدی داشته است. در فصل پاییز و زمستان سال۹۸ شتاب تورمی كاهش یافته كه نتیجه این تغییرات، سبب شده رشد مصرف نهایی خانوار به قیمت حقیقی در فصل تابستان، پاییز و زمستان۹۸ نسبت به فصل بهار۹۸ بهبود داشته و عدد منفی كمتری را نشان دهد. وضعیت طراز درآمد و هزینه خانوار بخصوص در بخشهایی مانند خوراک و پوشاک بیش از سایر بخشها نگران کننده شدهاست. بررسی هزینه های خوراكی خانوار به قیمت ثابت نشان می دهد با توجه به رشد ۱۹,۴ درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی در گروه خوراكی ها، رشد مصرف نهایی خانوار از این گروه به ۳.۹- درصد می رسد كه بیشترین رشد هزینه های خوراكی خانوار، مربوط به سه گروه غلات، نان، آرد، رشته و فراورده های آن، شیر و فراورده های آن و میوه ها و خشكبار است. در گروه دخانیات با وجود افزایش هزینه های مصرفی خانوار از دخانیات، و با توجه به افزایش شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی دخانیات معادل ۱۰.۴ درصد، رشد این گروه از هزینه های مصرف نهایی خانوار معادل ۴- درصد است. رشد مصرف نهایی خانوار به قیمت های ثابت در گروه هزینه های غیر خوراكی و خدمات، به جز گروه مسكن، آب و سوخت و گروه ارتباطات، در سایر گروه ها منفی بوده است. در گروه هزینه های پوشاك و كفش، با توجه به رشد ۳۱.۶ درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی پوشاك و كفش، رشد این هزینه ها به ۴۳.۲- درصد می رسد. رشد مصرف نهایی خانوار در گروه بهداشت معادل ۱۰- درصد است كه با توجه به رشد ۲۲.۹ درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات در این گروه حاصل شده است. لازم به ذكر است شرایط پیش آمده در خصوص شیوع ویروس كرونا هزینه های بیمارستانی خانوار به ویژه مراجعات به بیمارستان های خصوصی را به شدت كاهش داد، زیرا بخش عمده ای از این خدمات در بیمارستان های دولتی به خانوارها ارائه شده است. این اطلاعات تایید میکند رفتار واکنشی شهروندان به وضعیت اقتصادی کشور، کاهش میزان خرید بودهاست.
چه کسانی پول دارند؟
۴/ آیا رشد ۶۴۰ درصدی شاخص بورس در قیاس با بهار سال گذشته به معنای افزایش داراییهاست؟ اقتصاددانان بارها در مورد آینده بورس اظهار نگرانی کردهاند. به باور آنها نمیتوان برای آینده بازار سرمایه تصویری دقیق ارائه کرد. با حضور دارندگان سهام عدالت تعداد سهامداران هم به رقمی نزدیک به ۷۴ میلیون کد بورسی رسیدهاست. پیش از این کل کدهای بورسی روی عدد ۱۳ میلیون بود و کمی قبل از آغاز دوران رشد بازار سرمایه هم این عدد ۶ میلیون نفر بود. تمام این افراد با حضور در بازار سرمایه، موفق به حفظ ارزش داراییهایشان والبته افزایش بخشی از آن شدهاند. این گروه از جامعه ایران که موفق به حضور در بازار سرمایه شدهاند، احتمالا امروز خوشحالترین شهروندان ایرانی هستند. آنها موفق شدهاند، از پس تورم برآیند ولی مشخص نیست این وضعیت چقدر دوام دارد و دیوار بورس برای تکیه چه اندازه محکم است.