بازگشت تحریم‌ها از یک‌سو و جهش نرخ ارز از سوی دیگر، دولتمردان را نگران تامین کالاهای اساسی کرده است. راهکار دولت برای حل این مشکل بازگشت به اقتصاد دهه 60 و احیای کوپن است؛ اما نه کوپن کاغذی بلکه کوپن الکترونیک. اما این مسئله که در اقتصاد ایران تداعی روزهای جنگ تحمیلی و تدبیر کابینه مهندس موسوی را به دنبال دارد؛ نوعی بازگشت به عقب و صف های طولانی برای تهیه مایحتاج زندگی را تصویر می کند.
عبدالحسین ساسان، تجویز کوپن را سیاست دولت ها و اقتصادهای بیمار می داند. او هرچند مطلقاً مخالف سهمیه‌بندی و کوپنیسم است اما در عین حال تصریح دارد که اگر بخواهیم همین مسیر را برویم ناچار به استفاده از کورتن در اقتصاد هستیم. آنچه در ادامه می خوانید گفتگوی نوسان با این اقتصاددان است.

نوسان: در شرایطی که دولت اعلام کرده که هیچ کمبودی به خصوص در تامین کالاهای اساسی ندارد، اما احتکار کالا و کمبود کالاهای اساسی و غیراساسی به شدت در کشور به چشم می خورد، به اعتقاد شما دلیل گرانی های اخیر تحریم هاست یا افزایش نرخ ارز؟
مساله احتکار ناشی از تفاوت قیمت ها بین حال و آینده است. از طرف دیگر بین نرخ ارز دولتی برای واردات با نرخ ارز آزاد فاصله بسیاری وجود دارد که موجب ایجاد مشکلاتی می شود و البته بسیار طبیعی است و در این فضا دور از انتظار نیست. در گذشته دیوارهایی که در محل سکونت انسان ها و یا حیوانات خانگی ترک داشت، به محل زندگی حشرات موذی تبدیل می شد. در واقع اقتصاد ایران نیز چنین شرایطی را تجربه می کند و امروز چه بخواهیم چه نخواهیم ترک های اقتصادی کشور به محل زندگی عوامل موذی اقتصاد تبدیل شده است. بنابراین وقتی در اقتصاد شکاف ایجاد کنیم خود به خود یک عده در آن لانه می کنند.

نوسان: در این شرایط بزرگترین شکاف اقتصاد کشور کدام است؟
شکاف اول اقتصاد کشور، بین قیمت رسمی ارز با نرخ غیررسمی آن است. متاسفانه اکنون در ایران 11 نوع قیمت ارز داریم؛ این بدین معناست که دیوار اقتصادی ایران در مورد ارز حداقل 11 شکاف بزرگ دارد. سامانه ارز سنا، نیما، ارز صادراتی، ارز وارداتی و ... که این ها شکاف های اقتصادی را بیشتر کرده است. این شکاف ها موجب شده تا به فرض مثال اگر فردی با ارز دولتی اقدام به واردات لوازم خانگی کنند، در صورتی که داخل کشور با شکاف تورمی، ارزی و .... مواجه باشد قیمت ها روز به روز در حال بالا رفتن خواهد است، بنابراین برای افزایش ارزش افزوده اجناس خود، از ترخیص محموله در گمرک جلوگیری می کند و بعد از ترخیص نیز با نگهداری آن در انبار از عرضه در بازار خودداری می کند؛ به این ترتیب اکنون هزاران قطعه پیچ، مهره، مواد غذایی، خوراکی و دارویی، پوشاک و در انتظارات تورمی قرار گرفته و و حتی در صورت فراوانی کالا در کشور، اجناس پشت قفسه مغازه ها نایاب می شود و تنها محصولات فسادپذیر آن هم با قیمت بالا عرضه می شود. به این ترتیب احتکار امری طبیعی خواهد بود که در مدیریت کلان شکاف هایی را ایجاد می کند.

نوسان: ظاهرا راهکار دولت در این شرایط، سیاست بازگشت به عقب و توزیع کوپن است. به اعتقاد شما سیاست سهمیه بندی و کوپنیسم چاره مشکلات امروز اقتصاد کشور است؟
داستان امروز کشور همانند بیماری است که سبک زندگی اش، بیماری زا است و به جای پیشگیری برای درمان مجبور است مدام قرص و دارویی را که پزشک تجویز کرده را مصرف کند. سبک زندگی اقتصاد ایران نیز همین گونه بیماری آفرین است. ما نیز هیچ گاه به بهداشت اقتصاد کشور توجه نکردیم؛ بنابراین طی چند دهه اخیر وقتی اقتصاد بیمار شد تنها به دنبال درمان آن هم به شیوه های مختلف بودیم. باید توجه داشت که بهداشت و درمان در اقتصاد متفاوت است؛ بهداشت اقتصادی این است که در سطح همسایگان تاجایی که ممکن است وابستگی و دوستی متقابل را ایجاد کنیم، هم‌چنین در سطح بین المللی نیز منافع مشترک تعریف کنیم و با تضادهای خود با قدرت ها را به منفعت مشترک تبدیل کنیم. باید توجه داشت که درگیری و نزاع چه برحق و چه ناحق هزینه بر است؛ و بعدا نیازمند درمان خواهد بود. اگر تمام دعاوی کشورمان نیز برحق باشد باید هزینه هایی همچون حذف طبقه متوسط، بازگشت سیاست کوپنی و ... را که عواقب آن کوتاه مدت نیست را پذیرا باشد. مثلا فقری که ناشی از کمبود مواد غذایی ایجاد می شود، آثار آن هرگز در نسل های آینده از بین نخواهد رفت و کودکانی که با فقر غذایی بزرگ می شوند اثرات این مساله حتی در نسل های بعد از آنها و ژن و تعلیم و تربیت آنها تاثیر عمیقی می گذارد. بنابراین اینها هزینه هایی خواهد بود که بعدا باید برای دارو پرداخت کنیم.

نوسان: با این حال بسیاری از کارشناسان اقتصادی نگران اجرای سیاست توزیع کوپن هستند. با این وجود اجرای این سیاست چه مشکلاتی را بر اقتصاد کشور تحمیل می کند؟
هر دارویی که پزشک تجویز می کند بخشی از عوارض جانبی و ناخواسته آن را پزشک به بیمار گوشزد می کند و بخشی دیگر را خود بیمار باید جستجو کند. بلاخره داروهای بیماری اقتصادی نیز بدون عارضه نخواهد بود و حتی ساده ترین آسپرین نیز ضررهایی برای بیمار دارد. اما باید توجه داشت که کوپن، دارویی با عوارض وحشتناکی است که احتمال بازگشت این سیاست به دلیل شرایط اقتصادی موجود وجود دارد و به طور قطع یکی از مهمترین عوارض ناخواسته آن، اتلاف سرمایه های ملی است. وقتی سیستم کوپنی پیاده شود همانند یارانه نقدی، همه استفاده از آن را حق خود می دانند حتی اگر به آن نیاز نداشته باشند و و آن را در خانه خود می گندانند. به عنوان مثال در دوران جنگ که کشور با کمبود مواجه بود، خانواده ها از همان سنین کودکی و تولد برای دختران خود جهیزیه تهیه می کردند و به این ترتیب خانه ها به آشغال دانی تبدیل شد. اما باید توجه داشت که متاسفانه این کالاها سرمایه های ملی بودند که در گذر زمان بی ارزش و دِ مُده شدند.

نوسان: با این شرایط کوپن چه عوارضی برای اقتصاد خواهد داشت؟
یکی از عوارض بسیار بد اجرای سیاست کوپن، تقویت احساس ناامنی و متفاوت بودن در بین مردم است که بسیاری از جوانان امروز و نیروهای مولد احتمال دارد که این سبک زندگی را قبول نداشته باشند در این شرایط فرار مغزها و سرمایه ها رخ می دهد این در حالیست که در دنیا برای مغزها فرش قرمز پهن کرده اند.

نوسان: در این فضا اجرای سیاست کوپن برای تامین کالاهای اساسی مردم را تجویز می کنید؟
در مجموع این سیاست خوب نیست، اما اگر پزشک تشخیص دهد همانند آنتی بیوتیکی است که به مرور زمان همه به آن مقاوم شده اند. با این وجود به ناچار برای بیمار تجویز می شود چون احتمال از دست رفتن وی وجود دارد. نگاهی که امروز به پیاده سازی سیاست کوپن در کشور می شود همانند بیمار در حال مرگ است. دولت ها و اقتصادهای بیمار کوپن را تجویز می کنند و کوپن همانند کورتن است که عوارض زیادی دارد اما ناچار به استفاده آن هستیم.

نوسان: ایران در سال های جنگ تجربه اجرای سیاست کوپن را داشت که بعدا شکست خورده و به دنبال آن سیاست هدفمندی یارانه ها و آزادسازی قیمت ها پیاده شد. چرا در اقتصاد کشور سیاست های غلط و شکست خورده پشت سر هم اجرا می شود؟
این سیاست ها متاسفانه شکاف های اقتصاد ایران را بیشتر می کند. متاسفانه اجرای طرح هدفمندی یارانه اشتباه پشت اشتباه بود و بعد از سیاست توزیع کوپن اجرا شد و موجب شد که اقتصاد ایران روز به روز بیمار و فرسوده و به مرگ نزدیک شود.

نوسان: بنابراین راه درمان و نجات اقتصاد ایران در فضای اقتصادی چیست؟
اقتصاد ایران هیچ راهی به غیر از صلح، آرامش، دوستی، همکاری و منافع متقابل ندارد و این فاکتور بهداشت اقتصاد کشور است. سیاست های همچون توزیع کوپن، سهمیه بندی، و هدفمندی یارانه ها و ... تنها راه درمان موقت برای اقتصاد هستند و دولتی که بهداشت را رعایت نکند چاره ای به غیر از درمان آن هم با عوارض بالا ندارد. در این شرایط کوپن یکی دیگر از شکاف هایی خواهد بود که به اقتصاد کشورمان اضافه خواهد شد.

 

ریحانه سجادی/ هفته نامه نوسان