بحران آب و کمبود اعتبارات با توجه به شرایط نامناسب اقتصادی کشور از طرف دیگر، باعث شده است تا حساسیت بودجه ریزی برای بخش آب مضاعف شود. یکی از بحران های اصلی و جدی ایران؛ کمبود آب است. چالشی که بروز آن به اعتقاد کارشناسان از بهم رسیدن سوء مدیریت ها در خصوص منابع و کاهش شدید بارندگی در کشور رقم خورده است و گاه و بی گاه شاهد تجمع های مردمی در ارتباط با این چالش در شهرهای مختلف از خوزستان و اصفهان گرفته تا یزد و چهارمحال و... هستیم. اما دولت برای سامان دادن به این شرایط در بودجه سال آینده چه اقداماتی را در نظر گرفته و پیش بینی کرده است؟ آیا منابع کافی برای بهبود شرایط در نظر گرفته شده است؟ مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی ویژه به این موضوع پرداخته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی، تصویر بخش آب را از جهات مختلف در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ ارائه داده و اعتبارات هزینه ای و تملک دارایی‌های سرمایه مندرج در لایحه با ارقام متناظر مصوب سال ۱۴۰۰ را مقایسه کرده است. با مرور احکام و ارقام لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در بخش آب می‌توان جهت‌گیری‌های اصلی بخش آب را در آن در چند بخش اعلام کرد که شامل موارد زیر است: انقباضی بودن بودجه فصل منابع آب؛ افزایش اعتبارات فصل آب و فاضلاب؛ تامین اعتبار لازم به منظور تکمیل و بهره‌برداری از برخی طرحهای سدسازی، آبرسانی و شبکه‌های آبیاری و زهکشی؛ افزایش چشمگیر اعتبارات مربوط به برنامه‌های تامین آب؛ حذف ردیف اعتبارات مربوط به برنامه توسعه منابع آب در حوزه‌های آبریز رودخانه‌های مرزی و مشترک؛ افزایش اعتبارات برنامه ارائه خدمات آب شهری و روستایی؛ لحاظ کردن اعتبارات مربوط به خرید تضمینی آب استحصالی و پساب تصفیه‌شده از بخش غیردولتی؛ استانی شدن اعتبارات تعداد قابل‌توجهی از طرحهای ملی در بخش آب و آب و فاضلاب؛ حذف ردیف‌‌‌های اعتباری شرکت‌ها و دستگاههای تابعه وزارت نیرو و در نظر گرفتن اعتبارات آنها ذیل دستگاههای اصلی. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، شاهد کاهش یک درصدی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای فصل منابع آب نسبت به رقم مصوب قانون بودجه سال ۱۴۰۰ هستیم. همچنین رشد ۷/ ۲۱درصدی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای فصل آب و فاضلاب مندرج در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ نسبت به رقم مصوب قانون بودجه سال ۱۴۰۰ از دیگر نکات است.
بی‌مهری به زاینده‌رود
مانند بی‌مهری به یوزپلنگ آسیایی
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با «شهروند» می گوید: «من اصفهان بودم که چند نوبت آب را باز کردند و آب در زاینده‌رود روانه شد. مردم اصفهان شیرینی پخش کردند و زیر پل خواجو جشن گرفتند، آواز خواندند و شادی کردند. این نشان می‌دهد این مقوله چقدر در روحیه مردم تاثیر دارد و چقدر می‌تواند در فرح‌بخش‌شدن آن اتمسفر و محیط اثرگذار باشد.» این بوم‌شناس درباره اینکه چرا زاینده‌رود و احیای آن در بودجه سال آینده نیامده است، به کمبود اعتبارات دولت در حوزه‌های زیست‌محیطی اشاره می‌کند: «این سوال را باید از کسانی بپرسیم که این تصمیم را گرفته‌اند. متاسفانه امروز اعلام شده که یک ریال برای احیای یوزپلنگ در ایران تخصیص داده نشده است. این در حالی است که تنها ١٢ یوزپلنگ آسیایی در کل دنیا مانده‌اند. یعنی احیای این گونه در حال انقراض اهمیتی ندارد و ما حتی برای آنها هم برنامه‌ای نداریم.» او معتقد است شاید در مورد زاینده‌رود هم چنین تفکر و تصوری جاری است. «اگر زاینده‌رود به کل خشک شود، دیگر صدای اعتراضی هم بلند نمی‌شود. اگر یوزپلنگ‌ها از بین بروند و زاینده‌رود هم خشک شود، گلایه‌های بعدی هم از بین می‌رود و دیگر صدای اعتراضی هم وجود نخواهد داشت. متاسفانه دولت برای این اولویت‌های محیط‌زیستی بودجه‌ای ندارد که اختصاص دهد.» کهرم به تبعات اجتماعی خشک‌شدن زاینده‌رود اشاره می‌کند: «فردی به نام شیخ بهایی همزمان با شاه‌عباس صفوی حدود ٤٠٠ سال پیش آمد و نقشه تقسیمات زاینده‌رود را بررسی کرد و کشید؛ «ماآدی»ها یا همان انشعابات زاینده‌رود به داخل اصفهان به دقت تدوین شد. این کار ٤٠٠ سال پیش انجام شد و در طول سالیان گذشته از دست‌مان رفت. ما می‌توانیم امروز هم ماآدی‌ها را اجرا کنیم.»
فضای منطقی درباره زاینده‌رود وجود ندارد
معاون امور عمرانی استانداری اصفهان گفت: تخصیص اعتبار به طرح بن-بروجن در لایحه بودجه ۱۴۰۱ و عدم تخصیص اعتبار به زاینده‌رود و احیای این رودخانه برایمان قابل قبول نیست، اما متأسفانه فضای منطقی درباره زاینده‌رود نیست و شاهد تقابل بین استان‌ها و مردم پیرامون آب و زاینده‌رود هستیم. مهران زینلیان در گفت‌وگو با ایسنا درباره اینکه در لایحه بودجه ۱۴۰۱ اعتبار ویژه‌ای برای احیای زاینده‌رود در نظر گرفته نشده، در حالیکه ۴۴۰ میلیارد تومان به طرح بن- بروجن تخصیص یافته است، اظهار کرد: در استان اصفهان مجموعه جلسات فشرده برای رسیدن به بسته راهکارهای احیای زاینده‌رود تخصیص یافته و این کار صورت گرفته است. وی درباره عدم بارگذاری جدید بر زاینده‌رود که یکی از این طرح‌ها، طرح انتقال آب بن-بروجن است، گفت: تخصیص اعتبار به این طرح در لایحه بودجه ۱۴۰۱ و عدم تخصیص اعتبار به زاینده‌رود و احیای این رودخانه برایمان قبول نیست و به سازمان مدیریت و دستگاههای مختلف نسبت به این موضوع گلایه داشته‌ایم و همچنین مکاتبات محکم و متعددی با وزیر کشور و نیرو انجام داده‌ایم که نباید بارگذاری جدیدی بر زاینده‌رود داشته باشیم.
معاون امور عمرانی استانداری اصفهان درباره برخی صحبت‌ها برای بازگشایی زاینده‌رود، گفت: اگرچه در بالادست زاینده‌رود بارش وجود دارد، اما متاسفانه نسبت به سال‌های گذشته آبی کم‌تری به سمت پایین‌دست و زاینده‌رود روانه می‌شود که یکی از دلایل آن طرحهای آبخیزداری نامناسب در بالادست رودخانه است. در این زمنیه با وزارت جهاد کشاورزی بارها مکاتبه شده که متأسفانه در این خصوص شاهد کوتاهی‌هایی هستیم. زینلیان درباره زمان دقیق بازگشایی زاینده‌رود، توضیح داد: پیشنهاد اولیه این بود که در بهمن‌ماه رودخانه جاری شود، منتها توافق انجام شده با استاندار اصفهان بر این اساس بوده که جهاد کشاورزی و صنف کشاورزان زمان مشخص تحویل آب را تعیین کنند و با اعلام آن به شرکت آب منطقه‌ای، درنهایت براساس خط قرمز که تامین آب شرب مردم است، برای بازگشایی رودخانه تصمیم‌گیری شود. زینلیان گفت: اگر عزمی نباشد، امیدی به نجات زاینده‌رود نیست، البته مدیریت استان به دنبال ایجاد عزم کشوری در این زمینه است، اما متأسفانه فضای منطقی درباره زاینده‌رود نیست و شاهد تقابل بین استان‌ها و مردم پیرامون آب و زاینده‌رود هستیم.