میثم اکبری، در فرهیختگان نوشت:همچنین نگاهی به داده‌های صورت مالی ۲۰ کارگزاری نخست نشان می‌دهد که درآمد عملیاتی حاصل از کارمزد و حق‌الزحمه خرید و فروش سهام و همچنین سود سرمایه‌گذاری آنان به بیش از ۶ هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان می‌رسد که با توجه به سهم از بازار معاملات و حجم درآمد عملیاتی، برآورد بیش از ۱۶ هزار میلیارد تومانی را درخصوص درآمد عملیاتی کارگزاری‌های کشور در سال ۱۴۰۱ می‌توان داشت.
درآمد 16 هزار میلیارد تومانی کارگزاریها
نگاهی به درآمد عملیاتی شرکت‌های کارگزاری فعال در بازار سرمایه نشان می‌دهد میزان درآمد کارگزاران این بازار در سال 1396 به 947 میلیارد تومان می‌رسیده که این میزان در سال 1397 با رشد 75 درصدی به حدود هزار و 700 میلیارد تومان رسید. اما سال‌های معروف 1398 و 1399 که سال‌های رشد عجیب بورس بودند تاثیر خود را بر درآمد عملیاتی کارگزاریها نشان داد چنانکه درآمد سال 1398 درآمد عملیاتی کارگزاری‌های فعال در بازار سرمایه با افزایش 168 درصدی به 4 هزار و 500 میلیارد تومان رسید اما نقطه اوج رشد شتابان درآمد کارگزاریها در سال 1399 بود که با ثبت درآمد تقریبا 21 هزار میلیارد تومانی نسبت به سال 1398 که اتفاقا از اواسط آن سال رشد بورس شروع شده بود، با این حال افزایش 362 درصدی را در سال 1399 نسبت به سال گذشته خود به جا گذاشت. علی‌ای‌‌‌‌‌حال همان‌گونه که خالی شدن حباب بورس در سال 1400 به زیان سهامداران تمام شد، کارگزاران نیز با کاهش درآمد عملیاتی روبه‌رو شدند چنانکه درآمد عملیاتی کارگزاری‌های بازار سرمایه با 43 درصد کاهش نسبت به سال 1399 به 11 هزار و 640 میلیارد تومان رسید. همچنین علی‌رغم عدم انتشار اطلاعات درآمد عملیاتی کارگزاری‌های فعال بازار سرمایه در سال 1401 باید گفت مطابق با بررسی صورت مالی برخی کارگزاری‌های مطرح و دارای سهم عمده در بازار سرمایه کشور و همچنین سهم هر یک از آنان از حجم معاملات در سال 1401 برآوردها نشان می‌دهد مجموع درآمد عملیاتی صنعت کارگزاری کشور به بیش از 16 هزار میلیارد تومان می‌رسد.
همچنین خالی از لطف نیست که منظور از درآمد عملیاتی در شرکت‌های کارگزاری شامل درآمد کارمزد و حق‌الزحمه و سود (زیان) سرمایه‌گذاری‌ها است که از میان این دو قلم، کارمزد معاملات بورس اوراق بهادار و فرابورس بیشترین سهم از درآمد کارمزدها و سود حاصل از فروش اوراق بیشترین سهم را از سود سرمایه‌گذاری‌ها دارند. همچنین در سمت هزینه‌های عملیاتی صنعت کارگزاری که بیشترین سهم آن شامل هزینه بازاریابی، هزینه‌های حقوق و دستمزد و مزایا و هزینه ارائه خدمات شرکت‌های نرم‌افزاری می‌شود باید گفت میزان هزینه این صنعت به‌واسطه پشتیبانی از ورود خیل عظیم افراد تازه‌وارد به بازار سرمایه، روند افزایشی اما کمتر از درآمد آنان را داشته؛ برای مثال اگر طی سال 1399 و نسبت به سال قبل از خود درآمد عملیاتی کارگزاریها با رشد 362 درصدی روبه‌رو بوده، هزینه عملیاتی 236 درصد افزایش داشته است.
برندگان و بازندگان بازار
اما یکی از اقلام مهم عملکردی کارگزاریها و صورت سود و زیان آنان مربوط به سود خالص است، چراکه این قلم پس از برآیندگیری از تمام اقلام هزینه‌ای و درآمدی حاصل‌شده و به نوعی نشان‌دهنده توفیق مدیریت در اعمال سیاست‌های مدنظر خود است. در این رابطه باید گفت میزان سود خالص صنعت کارگزاری در سال 1396 و 1397 به 245 و 665 میلیارد تومان می‌رسید که این رقم در سال 1398 با رشد 3.5 برابری به 2 هزار و 300 میلیارد و در سال 1399 به رقم خیره‌کننده 12 هزار و 700 میلیارد تومان رسید؛ به عبارت دیگر سود خالص سال 1399 نسبت به سال قبل از خود 5.5 برابر گردید یا به بیان دیگر سود خالص صنعت کارگزاری در سال 1399 از مجموع سود خالص سال‌های 1400 و 1398 تا 1396 نیز بیشتر بوده است. اما در سال 1400 و با افت شدید شاخص، میزان سود خالص کارگزاریها نیز کاهش یافت و این رقم به 5 هزار و 524 میلیارد رسید و اگرچه نسبت به سال 1399 با کاهش 56 درصدی همراه بود اما بازهم 2.5 برابر سود خالص سال 1398 بود. اما یکی از موارد جالب توجه درخصوص شرکت‌های کارگزاری مقایسه تعداد شرکت‌های کارگزاری زیان‌ده از سال 1396 تا 1400 است، چنانکه نگاهی به آمار نشان می‌دهد در سال 1396 تعداد شرکت‌های کارگزاری زیان‌ده به 25 عدد می‌رسید که این میزان در سال 1397 به 8 و در سال 1398 به 3 عدد کاهش یافت تا درنهایت هیچ شرکت کارگزاری‌ای سال مالی 1399 را با زیان پشت سر نگذارد و تعداد شرکت‌های زیان‌ده به صفر برسد. اما در سال 1400 تعداد شرکت‌های زیان‌ده مجددا افزایشی شد و به 6 عدد رسید و احتمالا تعداد شرکت‌های کارگزاری زیان‌ده در سال 1401 بیش از این مقدار شود چراکه بررسی 10 شرکت دارای کمترین تراکنش مالی از بازار سهام که اطلاعات مالی مربوط به سال مالی 1401 خود را منتشر کرده‌اند نشان از زیان‌دهی 5 شرکت دارد و به‌دلیل آنکه صورت‌های مالی شرکت‌هایی که دارای کمترین سهم از بازار و درآمد بوده‌اند منتشر نشده، این تعداد افزایش خواهد داشت.
65 درصد معاملات در 20 کارگزاری
نگاهی به رتبه‌بندی شرکت‌های کارگزاری که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار انجام گرفته است نشان می‌دهد از میان 112 کارگزاری فعال در سال 1401، 20 کارگزاری نخست با بیشترین معامله براساس حجم خرید و فروش، 65 درصد از معاملات بازار سرمایه را پوشش داده‌اند و در مقابل ده شرکت با کمترین میزان معامله و خرید و فروش، مجموعا سهمی کمتر از 0.2 کل معاملات را به خود اختصاص داده‌اند.
اما در میان شرکت‌های با بیشترین میزان معامله، کارگزاری مفید با 14.7 درصد در رتبه نخست میان کارگزاریها قرار دارد و پس از آن کارگزاری آگاه با سهم 8.4 درصدی در رتبه دوم، کارگزاری خبرگان سهام با سهم 5.3 درصدی در رتبه سوم و کارگزاری‌های بانک ملی ایران، کاریزما، بانک پاسارگاد و کارآمد به ترتیب با 4.6 ، 3.5، 3.1و 2.9 درصد در رتبه‌های بعدی از کل حجم معاملات انجام‌گرفته در سال 1401 قرار دارند. همچنین در میان کارگزاری‌های با کمترین معامله نیز باید گفت به‌ترتیب کارگزاری شاخص سهام، بهپرور، پویان، دلیران‌پارس، سهم‌یار، جهان‌سهم، آبتین‌استاک، ایران‌سهام، امید‌سهم و بهین‌پویا دارای کمترین سهم از حجم معاملات بوده‌اند و همان‌گونه که گفته شد سهم این 10 کارگزاری کمتر از 0.2 حجم کل معاملات خرید و فروش در همه بازارها طی سال 1401 بوده است.
40 درصد درآمد در اختیار 20 کارگزاری
بررسی آخرین صورت مالی سالانه شرکت‌های کارگزاری منتهی به سال 1401 براساس کارگزاری‌های با بیشترین حجم معامله در سال گذشته نشان از آن دارد که 20 شرکت کارگزاری نخست که دارای بیشترین میزان درآمد عملیاتی بوده‌اند مجموعا بیش از 6 هزار و 250 میلیارد تومان درآمد عملیاتی (متشکل از درآمد کارمزد و حق‌الزحمه و سود سرمایه‌گذاری) کسب کرده‌اند. نگاهی به این فهرست نشان می‌دهد که کارگزاری آگاه با درآمد کارمزد 724 میلیارد تومانی و سود سرمایه‌گذاری هزار و 238 میلیارد تومانی که مجموع درآمد عملیاتی هزار و 962 میلیارد تومانی را برای این کارگزاری رقم زده است، در رتبه اول بیشترین میزان درآمد عملیاتی قرار دارد، همچنین توجه به آخرین ردیف صورت سود و زیان که اختصاص به سود خالص دارد، نشان می‌دهد کارگزاری آگاه در سال 1401 سود خالص هزار و 177 میلیارد تومانی را کسب کرده است. پس از کارگزاری آگاه، کارگزاری مفید با درآمد کارمزدی هزار و 701 میلیارد تومانی- اگرچه حدود هزارمیلیارد تومان درآمد کارمزد بیش از کارگزاری آگاه داشته- به‌دلیل تفاوت بالا در سود سرمایه‌گذاری خود که حدود 67 میلیارد تومان بوده است، به درآمد هزار و 770 میلیارد تومانی رسید و در رتبه دوم بیشترین درآمد عملیاتی قرار دارد، همچنین این کارگزاری در پایان سال مالی 1401 در صورت مالی خود، سود خالص 448 میلیارد تومانی را به ثبت رسانده است.
از سوی دیگر توجه به مجموع درآمد عملیاتی این دو کارگزاری نشان‌دهنده آن است که آگاه و مفید در سال 1401 مجموعا درآمد عملیاتی 3 هزار و 730 میلیارد تومانی را کسب کرده‌اند که با توجه به درآمد 6 هزار و 250 میلیارد تومانی 20 کارگزاری نخست بازار سرمایه باید گفت این دو کارگزاری به‌تنهایی سهم 59 درصدی از کل درآمد عملیاتی 20 کارگزاری نخست را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین با توجه به سهم 23.1 درصدی این دو کارگزاری از کل حجم معاملات سال 1401 می‌توان برآورد 12 هزار و 487 میلیارد تومانی از درآمد عملیاتی را برای سایر کارگزاری‌های فعال در بازار سرمایه تخمین زد که درمجموع درآمد بیش از 16 هزار و 200 میلیارد تومانی را برای صنعت کارگزاری بازار سرمایه می‌تواند به ارمغان آورد.
در ادامه بررسی‌های صورت مالی 20 کارگزاری نخست نیز باید گفت کارگزاری مبین سرمایه با درآمد کارمزد و حق‌الزحمه 306 میلیارد تومانی و سود سرمایه‌گذاری 20 میلیارد تومانی که موجب ایجاد درآمد عملیاتی 326 میلیارد تومانی شده در رتبه سوم بیشترین میزان درآمد عملیاتی قرار دارد، علاوه‌بر آن سود خالص این کارگزاری نیز در سال 1401 به مبلغ 112 میلیارد تومان رسیده است، پس از این کارگزاری نیز کارگزاری بانک پاسارگاد با درآمد عملیاتی 253 میلیارد تومانی در رتبه سوم بیشترین میزان درآمد عملیاتی قرار دارد و همچنین سود خالص این کارگزاری در سال مالی گذشته به میزان 124 میلیارد تومان در صورت‌های مالی آن ثبت شده است.
کارگزاری‌هایی که زیان‌ده هستند!
همچنین نگاهی به فهرست کارگزاری‌های دارای کمترین سهم از حجم معاملات بازار سرمایه و بررسی عملکرد آنان براساس صورت مالی منتشره نشان می‌دهد 10 کارگزاری که صورت‌های مالی آنان منتشر شده، مجموع درآمد عملیاتی در این 10 کارگزاری به 150 میلیارد تومان می‌رسد که از این میان 86 میلیارد تومان به درآمد کارمزد و حق‌الزحمه فروش سهام و 64 میلیارد تومان به سود سرمایه‌گذاری آنان مرتبط است. نکته جالب‌توجه آن است که نگاهی به انتهای صورت سود و زیان این کارگزاریها نشان می‌دهد 5 کارگزاری سال مالی سال 1401 خود را با زیان خالص به پایان رسانده‌اند که در این میان کارگزاری راهبرد سرمایه‌گذاری ایران سهام با زیان خالص 43 میلیارد تومانی بیشترین حجم زیان را در سال مالی خود به ثبت رسانده و پس از آن کارگزاری امید سهم با 3 میلیارد زیان و کارگزاری‌های جهان سهم، پارس ایده بنیان و ایمن بورس هرکدام با دو میلیارد تومان زیان سال مالی خود را به پایان رساندند. همچنین در باقی این کارگزاریها سود خالص سال گذشته کمتر از 10 میلیارد بوده (از کمترین سود خالص 200 میلیون تومانی تا بیشترین سود خالص 7 میلیارد تومانی) که با جمع سود و زیان این 10 کارگزاری باید گفت مجموع زیان 31 میلیارد تومانی را در این 10 کارگزاری می‌توان دید. البته باید گفت که اطلاعات ذکرشده درخصوص کارگزاری‌های با کمترین حجم معاملات مربوط به کارگزاری‌های در انتهایی فهرست نیست؛ چراکه برخی از این کارگزاریها اطلاعات و صورت‌های مالی خود را منتشر نساخته‌اند.
