کارشناسان انرژی بر این باورند درصورتی که طرفین به میز مذاکره برگردند، با توجه به شرایط بازار نفت و منطقه احتمال اینکه ایران بتواند به حجم قبلی صادرات نفت خود در ایام توافق برجام برگردد بسیار دور است، زیرا در حال حاضر روسیه با شدت هرچه تمام‌تر نفت تولید می‌کند و حتی به تعهدات خود در نشست‌های اوپک‌پلاس پایبند نیست .
از سویی عربستان که استراتژی کاهش تولید برای افزایش قیمت‌ها در بازار جهانی را دنبال می‌کند، تمایلی به ورود نفت جدید به بازار ندارد.
به گفته کارشناسان در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن فروش نفت ایران که تا پیش از این با روش دور زدن تحریم‌ها و با استفاده از ناوگان اشباح صورت می‌گرفت، با توافق در پرونده هسته‌ای می‌تواند حالت رسمی‌تری به خود بگیرد. بنابراین اگر ایران تمایل به فروش نفت بیشتری داشته باشد، باید از بازار خاکستری برای فروش نفت خود استفاده کند.
به نظر می‌رسد این شیوه کارآمدی برای کسانی است که نمی‌خواهند تحریم‌ها به صورت یکجا برداشته شود؛ هم شرایط تحریمی و بازار خاکستری را دارند و هم دولت ابراهیم رییسی برای فروش نیمی از ظرفیت صادراتی خود امتیاز گرفته است.
توافق پنهان کاسبان تحریم
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به رفت و آمدهای دیپلماتیک یک ماه اخیر به خصوص سفر سلطان عمان به ایران می‌گوید: از نظر تحلیلگران اقتصاد انرژی این گفت‌وگو‌ها به معنای برداشته شدن تحریم‌ها نیست؛ یعنی قرار است تحریم‌ها تداوم داشته باشد و در چارچوب توافق‌های جداگانه و موردی با وساطت برخی کشورها شرایط برای ایران در برخی زمینه‌ها در تجارت و فروش نفت سهل‌تر شود.
او افزود: قطعا در این استراتژی جدید، چین و کشورهای منطقه نقش دارند، زیرا آنها در نظر دارند که امتیازهای اندک به ایران شرایط خلیج فارس و منطقه را آرام و از درگیری جلوگیری کنند.
خاقانی با اشاره به سرمایه‌گذاری سنگین چین در عراق گفت: چین با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفتی مشترک ایران و عراق و خرید سهام شرکت‌های آمریکایی در این مناطق به دنبال آن است که جای پای خود را در منطقه محکم‌تر کند.این کارشناس بین‌الملل انرژی تصریح کرد: در این استراتژی جدید روسیه هم یک طرف ماجراست و به نظر می‌رسد چین و روسیه در حال همراه کردن کشورهای عربی برای رسیدن به منافع خود هستند.
او گفت: این دیپلماسی رنگ و بوی موشک‌ها را کمرنگ خواهد کرد. از سویی این توافق‌های جزئی حیات کاسبان تحریم را به خطر نخواهد انداخت و کماکان آنها از این بازار خاکستری استفاده خواهند کرد.
خاقانی افزود: همین الان که از سیاست میدانی در حال فاصله گرفتن هستیم و به سیاست خارجی گفتمان و حرفه‌ای نزدیک می‌شویم، به این دلیل است که این مافیاهای مختلفی که در دولت پنهان حضور و نفوذ دارند، می‌خواهند سیستم بانکی ما به دنیا وصل و اقتصاد بین‌الملل ما فعال‌تر شود.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با بیان اینکه مصرف‌کننده ایرانی به دلیل کوچک شدن قدرت خریدش در سال‌های اخیر دیگر قدرت خرید کالاهای گران‌تر را ندارد، گفت: به همین دلیل هم کاسبان تحریم فشار را بر بخش‌های تصمیم‌گیر کم کرده‌اند که بخشی از تحریم‌ها برداشته تا هزینه نقل و انتقال پول کمتر شود.
ناوگان اشباح همچنان فعال می‌ماند؟
اگر گفته تحلیلگران درباره استراتژی بازگشت به میز مذاکرات هسته‌ای با توافق‌های موردی درست باشد، می‌توان نتیجه گرفت آنچه نشریه میدل ایست‌ای چند روز پیش منتشر کرد، به واقعیت نزدیک است.
میدل ایست‌ای چند روز پیش در گزارشی مدعی شد که ایران و ایالات متحده در حال نزدیک شدن به یک توافق موقت هستند که در برابر کاهش فعالیت‌های غنی‌سازی ایران، گشایشی را در برخی از تحریم‌ها فراهم می‌آورد.
به نوشته این رسانه، در چارچوب این توافق، ایران متعهد می‌شود که فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد و بالاتر خود را متوقف و در مقابل روزانه تا یک میلیون بشکه نفت صادر کند .اگر چنین توافقی به سرانجام برسد، بدان معناست که کاسبان تحریم‌ها همچنان حضور پررنگ در فروش نفت ایران دارند و ناوگان اشباح هم عهده‌دار فروش بخش دیگری از نفت ایران خواهد بود.
هرچند در یک سال اخیر به دلیل حضور روسیه در بازار خاکستری نفت، بخشی از ناوگان اشباح از دسترس ایران خارج شد، با این حال بخشی از آن همچنان در اختیار ایران قرار دارد.
رویترز اخیرا طی گزارشی در این رابطه نوشت: ناوگانی متشکل از ۳۰۰ کشتی به‌طور مخفیانه نفت خام ایران را تا مارس ۲۰۲۳ حمل می‌کردند در حالی که این تعداد در نوامبر ۲۰۲۰ حدود ۷۰ کشتی بود.
ناوگان اشباح اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از کشتی‌های نفتکش استفاده می‌شود که مکان خود را پنهان می‌کنند تا امکان حمل و نقل محموله‌های تحریمی نفت خام و فرآورده‌های مشتقات آن را فراهم کنند.
براساس تحقیقات رویترز، ناوگانی متشکل از ۳۰۰ کشتی به‌طور مخفیانه نفت خام ایران را تا مارس ۲۰۲۳ حمل می‌کردند در حالی که این تعداد در نوامبر ۲۰۲۰ حدود ۷۰ کشتی بود.
براساس گزارش شرکت هوش مصنوعی دریایی، ۱۱۰۰ کشتی در ناوگان تاریک وجود دارد که حدود ۳۲ درصد تانکرهای نفت خام، ۲۰ درصد دیگر کشتی‌های فرآورده‌های نفتی و بقیه شامل مواد شیمیایی و انواع دیگر نفتکش‌ها هستند.